In heden en verleden werd er bij schizofrenie meteen gedacht aan de gespleten persoonlijkheid en het stereotype beeld van de klassieke gek die als een potsierlijke Napoleon naast de schouw staat in de huiskamer van het gesticht. Niets is echter minder waar. Maar waar komt de term gespleten persoonlijkheid die iedereen tot op de dag van vandaag gebruikt dan vandaan?
Tot mijn verbazing geeft het Compendium der Psychiatrie uit 1976 (Elsevier, Amsterdam) het antwoord. En het verbaasd mij omdat ik dacht dat het een misverstand was uit langvervlogen tijden. Maar neen, nog maar 30 jaar geleden dus. Overigens worden bronnen aangehaald uit boeken van 1957 en 1958. Ik begin bij het begin op pagina 86 van het vademecum:
De gespleten persoonlijkheid
De schizofrenie is een typische stoornis van de persoonlijkheid; de ‘werktuigen’ van het geheugen, de intelligentie en het bewustzijn zijn nooit primair gestoord. De psychose leidt plotseling of sluipend tot een verlies van contact met de tot dusverre vertrouwde normale wereld en tot de doorbraak van een vreemdsoortige, psychotische wereld met volkomen nieuwe belevingen.
Het vanzelfsprekende van onze conventies spreekt niet meer vanzelf; het natuurlijke wordt problematisch.
Deze doorbraak van psychotische inhouden in de beleving van de patiënt manifesteert zich als een gespletenheid van de persoonlijkheid die tastbaar wordt in de primaire symptomen zoals stoornis van het gevoelsleven (ontbrekend contact, ambivalentie), stoornis van het denken (verwardheid, versperring, jagen van de gedachte), stoornissen van de persoon (autisme, depersonalisatie, ont-ik-king, gemanierdheid, dubbele boekhouding).
De primaire symptomen staan meestal niet op de voorgrond, de verschijningsvorm word bepaald door de –in mindere mate voor de schizofrenie karakteristieke- secundaire symptomen: katatone verschijnselen, hallucinaties, waandenkbeelden. Deze ontstaan secundair als reactie op de primaire symptomen. De schizofrene denkinhouden en handelingen zijn naar buiten toe vaak oninvoelbaar.
Terwijl in de acute fase de patiënt door zinsbegoochelingen, opduikende waanideeën, versperringen of gedachtenjacht in het nauw word gebracht en heen weer geslingerd, zijn in het chronische stadium de schizofrene symptomen niet meer acuut; er treedt een rusttoestand en een nieuwe stabiliteit van de persoonlijkheid in.
Door het schizofrene proces is echter een wijziging van de persoon opgetreden. De schizofreen kan nu deze nieuwe persoon en tevens zijn oude persoon zijn en gelijktijdig in zijn autistisch ziekelijke als in de werkelijke wereld leven. Dit is één van de meest karakteristieke kenmerken van de schizofrenie.
Zeer opvallend aan dit stuk is dat wat de schrijver secundaire symptomen noemt, wij in deze tijd tot de positieve (primaire) symptomen rekenen, namelijk hallucinaties en wanen. Wat hij primaire symptomen noemt zijn deels onderdeel van de psychose (denkstoornissen) en deels de huidige negatieve symptomen waarbij angst- en stemmingsstoornissen centraal staan. Verder noemt hij schizofrenie een persoonlijkheidsstoornis. Tegenwoordig zijn persoonlijkheidsstoornissen een aparte groep, naast bijvoorbeeld de psychotische-, de stemmings- en de angststoornissen.
Maar waar zit nu die gespletenheid? Het antwoord komt het duidelijkst naar voren in de volgende zin:
De schizofreen kan nu deze nieuwe persoon en tevens zijn oude persoon zijn en gelijktijdig in zijn autistisch ziekelijke als in de werkelijke wereld leven.
Dus: de gespletenheid is de veronderstelling dat in de chronische fase van de ziekte de gezonde schizofreen en de zieke twee verschillende persoonlijkheden zijn.
Deze aanname is onjuist. Schizofrenie kent perioden van actieve ziekte (exacerbatie) en van relatieve rust (remissie). Dat zijn dus fasen van de ziekte en geen gevolg van het op de voorgrond treden van een andere persoonlijkheid.
Verder is nog het vermelden waard dat alle genoemde symptomen en stoornissen nog steeds integraal in de diagnose van schizofrenie volgens de DSM-4 voorkomen, maar dan op totaal verschillende plekken.
Geef een reactie