Melancholie – 1892

Melancholie, verschijnselen, oorzaken en behandeling

Melancholie is heden ten dage de meest voorkomende vorm van verstandverbijstering. ’t Is een pijnlijke zenuwaandoening van de gedachte, gekenmerkt door een treurige afgematheid, gepaard met ideeën van ontmoediging en vrees. Melancholie is zoo oud als het menschdom.

De mythologische verhalen van Lycaon en de dochters van Pretus; van koning Nabuchodonosor die in een koe veranderde, de weerwolven en sommige bezetenen in de middeleeuwen zijn voorbeelden van een zeldzaam voorkomende melancholie, die docter Calmeil rangschikt onder een bepaalden vorm: zoanthropie. De ouden zagen daarin duivelsche of goddelijke invloeden.

Verschijnselen

Melancholie begint met sombere ideeen, lusteloosheid om te werken, vatbaarheid voor indrukken en ontmoediging, wantrouwen, jaloersheid en afgunst of ingebeelden angst. Een voortdurende verveling, een vreemde gevoeligheid, een onbegrijpelijke lust naar stilte gaan gewoonlijk den toestand van melancholischen waanzin vooraf. Langzamerhand gaat de geest gedrukt onder een peilloze zielesmart, die zich openbaart door vijandige of sombere daden, walging van het leven, neiging tot zelfmoord.

Dikwijls worden deze ongelukkigen geplaagd door een gevoel van angst, benauwdheid, een gevoel of er een loodzwaar gewicht op de maag drukt. Zij weeklagen en jammeren, hebben vrees voor alles (panophobie), zij verlangen en roepen om den dood. Calmeil heeft eertijds de aandacht op een zeker kenmerkend verschijnsel gericht en wel dat de zieken voortdurend op hun nagels en de toppen van hun vingers bijten.

In den aanval van melancholischen waanzin meent de lijder dat hij schuldig is, gehaat, onteerd, bestolen of tot den bedelstaf gebracht. Ter prooi aan illusies en verschrikkelijke hallucinaties of ook aan godsdienstwaanzin, ziet hij de vlammen in de hel, hoort voortdurend stemmen, meent dat hij vergif eet, en ruikt afschuwelijke geuren.

Versuft, onbewegelijk, klagend en soms verstijfd, met wijdstarende ogen en open mond zit de melacholicus ter neêr en verwaarloost de reinheid van zijn lichaam en weigert alle voedsel. Volgens de aangrijpende verklaring van docter Reignier, den schrijver van een bewonderenswaardige studie door de Academie de Medecine bekroond: “is de melancholicus de veroordeelde der aardsche hel. Hij is de levende wanhoop, de smartkreet zonder ophouden. Dante had één der poorten voor hem moeten openen. Ongevoelig voor elke vreugd, vergaart hij alle smarten om er zijn smartelijk donker bestaan uit te vormen…”

Oorzaken

De groote oorzaak van deze ramp is, zooals wij opmerkten, de erfelijkheid. De hersenlijders en zenuwlijders zijn de voorbeschikten, de candidaten voor deze krankzinnigheid. Zooals docter Reignier zegt: de melacholische hersencel stamt af van de prikkelbare en negen van de tien keer waren voorvaderen van den melacholicus hersenlijders. Onder de duidelijkste oorzaken kunnen wij het gewrichtslijden met zijn onophoudelijke smarten noemen, een godsdienstige opvoeding enz. Politieke beroeringen spelen eveneens hun rol; herinneren wij ons wat Pinel zeide; dat de dood van Louis Capet binnen weinige dagen de hospitalen met melancholici vulde.

Wij hebben reeds opgemerkt hoe vrouwen die tegen de veertig loopen dikwijls een prooi worden van melancholie en zwartgalligheid. Merken wij in ’t voorbijgaan op dat deze twee zenuwziekten zeer veel van elkaar verschillen. De hypochonder heeft maar één gedachte: zijn gezondheid en die gedachte maakt hem verdrietig. Men kan zeggen dat alle melancholici hypochonders zijn, maar ’t omgekeerde kan men niet beweren.

De melancholie, die een aandoening is der ziel, komt dikwijls voort uit geestelijke overspanning, een wanhopige liefde, huiselijke rampen, ’t verlies van een geliefde nabestaande, bedrogen verwachtingen, speelschulden, geslachtelijke uitspattingen, den overgang van rijkdom tot armoede. Dronkenschap en misbruik van bromkali voeren eveneens tot melancholie.

Onder de ziekten die haar veroorzaken noemen wij zware koortsen, kanker, bloedarmoede, syphilis, tering en vooral aandoeningen van maag en darmkanaal; sombere gedachten, zegt doctor Reignier, zijn altijd een gevolg van darmaandoeningen. Lichaamssmart gaat dikwijls aan melancholie vooraf; Lucretius, Pascal, Goethe, Rousseau, Byron, Beethoven, Leopardi waren lichaamslijders voor zij zielelijders werden.

Paul Verlaine is de Fransche dichter die ’t best de smartelijke zielsaandoening
heeft beschreven waarvan wij spreken.

Il pleure dans mon cœur, comme il pleut sur la ville
Quelle est cette langueur qui pénètre mon cœur… ?
C’est bien la pire peine
De ne savoir pourquoi,
Sans amour et sans haine,
Mon cœur a tant de peine… !

Sommige menschen hebben het verdrietige voorrecht elk oogenblik de snaren van hun ziel te voelen trillen!

Behandeling

Melancholici moeten voortdurend bewaakt worden omdat zij oogenblikken hebben van gevaarlijke opwinding en men moet maken dat ze niet in staat zijn zichzelf of hun omgeving te benadeelen. Wij hebben een lijder gekend die gebukt ging onder een eigenaardige obsessie. Hij hoorde stemmen die hem aanspoorden, in naam van Jezus, zijn vrouw en kinderen den hals af te snijden en ze per sneltrein naar de eeuwigheid op te zenden. In een gekkenhuis opgesloten, word hij spoedig rustig en opgewekt, tot hij een dag een scheermes vraagt om zich te scheren en zich den hals afsnijdt. Veel is er bij zulke zieken niet te verwachten van een moreele behandeling. De verstandige redeneeringen vermogen zeer weinig tegenover hun geestelijke afdwalingen. Douches, baden, electriceeren, massage zijn zeer nuttig, vooral in ’t begin der ziekte.

Goede voeding is vooral noodig wijl hun eetlust is verminderd. Onderhevig aan maagstoornissen, aan een voortdurende walging tegen spijzen, evenals aan hardnekkige verstopping, moet men ze behandelen voor die kwalen. Ze moeten zich wachten voor geestrijke dranken en geslachtelijke uitspattingen en gedwongen worden tot een goede lichaamsbeweging, gymnastiek, spelen in de open lucht, werken in ’t veld, muziek, dans en afleidende lectuur. Is de leider goed met ’t aardsche gezegend, dan zijn reizen te water en te land, in de oude en de nieuwe wereld, geschikt om hem afleiding te geven en zijn gedrukt gemoed op te vroolijken.

Verandering van woonplaats is inderdaad het beste geneesmiddel tegen de verveling, deze melancholie in miniatuur. ’s Is ‘t spleen, zegt docter Reignier, dat de Engelschen verspreidt over alle landen der wereld en hun tenten doet opslaan zelfs langs de hellingen van het Himalayagebergte.

Besluit: als gij u verveelt, gaat reizen. Wees niet bang de actiën der spoorwegmaatschappijen, door uw toedoen, te doen rijzen.

Bron

• Zenuwlijden, Dr. E. Monin, Vijf en twintigste hoofdstuk, Uit het Fransch vertaald door Dr. A. Eletrino, Nijmegen, HCA Thieme, 1892, Melancholie – Verschijnselen – Behandeling.