Het woord psychopathie heeft letterlijk de uitgebreide beteekenis van zielsziekte (psyche – ziek: pathos – ziekte) en is op zich zelf dus een weinig karakteristieke naam. In de leer der psychosen echter heeft dit woord een zeer beperkte en zeer bijzondere beteekenis gekregen en wordt uitsluitend gebruikt ter aanduiding van die afwijkingen, welke, wortelende in een abnormalen aanleg, vooral gekenmerkt zijn door afwijkingen in het zinnelijke strevingsleven. Deze afwijkingen, bestaande in een wanverhouding tusschen de gemoedsreacties en de daarvoor aanwezige oorzaken, leiden tot een onevenredige overheersching van het zinnelijk strevingsleven, zoodat zich karaktertypen ontwikkelen die zich voornamelijk onderscheiden door de volgende kenmerken:
- Abnormale prikkelbaarheid van het zinnelijke leven.
- Onbeheerstheid van gemoedsaandoeningen.
- Neigingen en hartstochten.
- Onverschilligheid voor hoogere gevoelens.
- Sterk egoïsme.
- Algehele verzwakking van den invloed van den verstandelijken wil (wilszwakte).
Het gebied der psychopathieën is slechts vaag begrensd. Het zijn abnormale zielstoestanden, die aan de ene zijde vloeiend overgaan in het normale, aan de andere zijde in uitgesproken zielsziekte.
De kennis ervan is nog verre van volledig en vooral over de benamingen van de verschillende ondervormen heerstch nog geen eenstemmigheid. Verwonderlijk is dat niet, want, zooals wij boven zeiden, zijn deze afwijkingen eigenlijk abnormale karaktertypen en evenals wij onder normale karakters reeds zooveel variëteiten vinden, zoo ook vinden wij onder de psychopathische karakters al naar gelang de sterkte der afwijking en in overeenkomst met de onderdeelen van het zinnelijk strevingsleven, waarin de abnormaliteit het meeste uitkomt, een haast oneindige verscheidenheid van psychopathievormen.
Deze verscheidenheid wordt nog vergroot door den invloed van de voor ieder mensch zo verschillende levens- en milieuomstandigheden.
Toch zijn er een aantal ondervormen, aan aantal typen van psychopathische karakterontaarding, die voldoende scherp omschreven zijn en daar iedere verplegende nu en dan met psychopatische patiënten in aanraking komt, is het gewenst althans de kenmerken van de meest voorkomende psychopatie-typen te bespreken. Deze typen zijn:
- Het hysterische type
- Het prikkelbaar / explosieve type
- Het instabiele of ongedurige type
- Het amoreel, asociaal / misdadige type
- Het type der fantastische leugenaars en oplichters
- Het epileptoide type
- Het sexueel-perverse type
1. Het hysterische type
Geen woord wordt zo vaak gebruikt als het “hysterisch”; hoe dikwerf toch vat men dit op in den zin van aanstellerig, gesimuleerd, manziek, onwillig, gemaakte kunsten en dergelijke. Hysterische patiënten worden haast nooit als werkelijk ziek beschouwd en zelden word dan ook aan patiënten grooter onrecht aangedaan dan juist aan hysterische. Welliswaar maken hysterie-lijders vaak den indruk van overdreven, theatraal en gemaakt, maar zij zijn dit niet bewust en met opzet. Het hangt samen met hun abnormale persoonlijkheid en is geheel op te vatten als ziekteverschijnsel. Beter inzicht in de hysterische psyche zal doen inzien, dat deze patiënten evengoed “lijders” zijn als andere zielszieken.
Het grondkenmerk van de hysterische persoonlijkheid bestaat in de behoefte zoor zich zelf en voor anderen meer te schijnen, dan zij in werkelijkheid is en meer te beleven, dan de werkelijkheid haar biedt. Tengevolge van een abnormale overgevoeligheid ondervindt de hystericus zelfs de kleinste teleurstellingen in het leven reeds als groote ontgoochelingen. Hij kan daardoor voor zijn wenschen en verlangens in de werkelijkheid geen bevrediging vinden en zoekt deze nu op andere wijze te verkrijgen, daardoor geholpen door zijn sterke auto-suggestibiliteit en zijn fantasie; hij zoekt zijn wenschen en verlangens te verwezenlijken in een wereld van onwerkelijkheid.
Vaak schijnt het onbegrijpelijk, hoe een hystericus zich in die nieuwe door hem zelf geschapen fantasiewereld, bevrediging kan vinden, waar hij toch zelf soms daaronder lijden kan (vergelijk het type der ingebeelde ziekte). Wij moeten dan echter bedenken, dat hij onbewust zoekt; zichzelf te stellen in het middelpunt van de aandacht en zijn in de werkelijkheid niet voldane eerzucht of zijn behoefte aan sympathie of medelijden te bevredigen. Dit ziekelijke streven naar bevrediging van onvervulde wenschen en verlangens geschiedt op verschillende wijzen en al naar gelang hiervan kan men verschillende ondertypen onderscheiden.
1.1. Het type der ingebeelde zieke
Zij leven in een zichzelf gesuggereerde ziekte-wereld, wanen zich steeds lijdende aan allerlei kwalen en trachten in diep medelijden met zich zelf, door onbewust sterk overdrijven van hun klachten, ook bij anderen het gewenschte medelijden op te wekken.
1.2. Het type der eeuwig onbegrepenen
Zij meenen immer door hun omgeving niet gewaardeerd en begrepen te worden. Hoewel zij zich daarover steeds beklagen, is het hun niet zozeer te doen om medelijden op te wekken alswel om anderen ervan te overtuigen, dat zij te fijn besnaard zijn en te gecompliceerd van geest zijn om door hun minder fijngevoelige omgeving begrepen te worden. Juist in deze zelfverheffing vinden zij reeds een groote maten van bevrediging.
1.3. Het type van de beklagenswaardige verschoppeling
Weer anderen mislukken in het leven en meenen dit te moeten wijten aan het verschijnsel, dat hun alles tegenloopt. Zij achten zich zelf diep beklagenswaardig, omdat juist voor hen de omstandigheden nu altijd even ongunstig moeten zijn, omdat hen altijd tegenslag met treffen en op deze wijze stellen zij zich voor als beklagenswaardige verschoppelingen. In werkelijkheid missen deze menschen de energie om zich door de gewone moeilijkheden van het leven heen te slaan. Dit zien zij zelf echter helemaal niet in.
1.4. Het veeleisende type
Een vierde type van hysterische psychopaten stelt zich niet tevreden met het feit, dat zij de aandacht en het medelijden op zich getrokken hebben door hun ingebeelden ongelukkigen of ziekelijken toestand, doch zij eischen meer. Zij willen aldoor in het middelpunt staan van hun geheele omgeving, willen dat op ieder oogenblik van den dag met hun klachten rekening wordt gehouden en terroriseren daardoor hun geheele huisgezin, dat zich steeds naar hen moet schikken om heftige scènes en hysterische toevallen te vermijden.
In al deze ondertypen vinden wij de voornaamste kenmerken van het hysterische karaktertype terug:
- Een abnormale overgevoeligheid voor de teleurstellingen van het leven.
- Een onbevredigd blijven van gekoesterde wenschen en verlangens.
- De neiging om op ziekelijke wijze te verwezenlijken, wat de werkelijkheid niet biedt.
- De behoefte om zich in het middelpunt van de aandacht te stellen.
- De versterkte fantasie en de verhoogde auto-suggestibiliteit.
Hierbij moeten wij opmerken, dat wij deze hysterische karaktertrekken ook bij andere psychopatie-vormen naast de voor die afwijkingen kenmerkende verschijnselen kunnen aantreffen.
2. Het prikkelbaar-explosieve type
Dit type is gekenmerkt door een abnormaal sterke affectieve prikkelbaarheid en een neiging tot matelooze affect ontladingen, met name ontladingen van toorn en woede. Deze gemoedstoestand kan voortdurend aanwezig zijn of wel zij kan bij buien, bij episoden, optreden. Deze buien treden dan vaak op onder den invloed van bijzondere uitwendige omstandigheden, zooals alcohol-gebruik (zie later ook de z.g. pathologische roes), groote lichamelijke vermoeidheid, hitte, emoties e.d. Kenmerkend is hier de kortsluiting-achtige omzetting van prikkel in explosieve affectontlading. (explosie = uitbarsting, ontploffing)
3. Het instabiele of ongedurige type
Dit type is gekenmerkt door een groote onstandvastigheid en wilszwakte. Zij zijn sterk affectief prikkelbaar, maar hun affecten zijn vluchtig en sterk wisselend. Volharden, zich aan iets binden, is zulken menschen onmogelijk. Afwisseling, ongebondenheid en onregelmatigheid kenmerken hun levensloop. Wilszwak als zij zijn, laten zij zich nu eens door deze, dan weer door die oppervlakkige gemoedsaandoening meeslepen.
Lichtzinnig en zorgeloos fladderen zij door het leven. Zij houden het nergens lang uit, probeeren de eene betrekking na de andere, het eene vak na het andere, mislukken ten slotte volkomen in de maatschappij en vervallen tot landloperij, prostitutie en misdaad, temeer wijl zij door hun wilszwakte zeer ontvankelijk zijn voor verleiding en beïnvloeding door anderen.
4. Het amoreele, asociaal-misdadige type
Dit type kenmerkt zich door een absoluut gebrek aan ethische (hooger zedelijke) altruïstische en sociale gevoelens. Naastenliefde, ouderliefde, medelijden, trouw, hulpvaardigheid, berouw e.d. zijn begrippen die ten eenenmale niet door deze menschen worden aangevoeld.
Brute ruwheid en rauw-egoïstische gevoelloosheid kenmerken hun handelen en het is niet te verwonderen, dat deze van alle hoogere gevoelens gespeende psychopaten uiterst makkelijk vervallen in misdadige handelingen. Voor deze psychopathievorm gebruikt men ook wel de Engelsche term “Moral Isanity” of de term moreele idiotie.
5. Het type der fantastische leugenaars en oplichters
Dit type vertoont naast de afwijkingen in het strevingsleven las kenmerkend verschijnsel een abnormaliteit van het kenleven, n.l. van het voorstellingsvermogen en wel in den vorm van een ziekelijke verhoogde verbeeldingskracht. Totaal opgaande in hun ongebreidelde fantasieën verliezen deze psychopaten het verschil tusschen werkelijkheid en verbeelding geheel uit het oog en onder de meest avontuurlijke omstandigheden kunnen zij zich hun droomerijen tot werkelijkheid maken. Zoo sterk leven zij zich in hun fantasieën in, dat zij, althans op het moment van het vertellen of beleven, zelf van de waarheid ervan overtuigd zijn.
Deze fantasieën kunnen eenvoudige dingen tot onderwerp hebben zooals het verzinnen van liefdesgeschiedenissen, van ongelukkige familie-omstandigheden, sterfgevallen, aanrandingen; zij kunnen ook immer gecompliceerd zijn, zooals het spelen van fijn uitgewerkte rollen en scènes, het zich uitgeven voor hooggeplaatste of rijke personen, voor prinsen, dokters enz. Gewoonlijk welbespreekt en vol groot zelfvertrouwen weten zij de meest serieuse en verstandige menschen om te praten in een rad voor de oogen te draaien van rijkdom, groote zaken, winstgevende bankaandeelen, erfenissen, uitvindingen die nog slechts op kapitaal wachten om de rijkste vruchten af te werpen enz. en zij weten goedgeloovige menschen geld uit de zak te kloppen voor geheel waardelooze effecten en dergelijke oplichterijen meer. Met de grootste zekerheid spelen zij hun zelf uitgevonden romantische rollen, daarbij van oogenblik tot oogenblik geholpen door hun onuitputtelijke fantasie.
6. Het epileptoïde type
Tot dit type behooren de psychopaten die van tijd tot tijd lijden aan zonder oorzaak opkomende knorrige en prikkelbare ontstemmingen, zooals wij die kennen bij epilepsielijders. Deze buien komen onverwacht op en verdwijnen vaak weer even snel. Om de overeenkomst met de epileptische ontstemmingen is hiervoor de naam epileptoïde (epilepsie-achtig) gekozen. Tijdens zulke ontstemmingen bestaat een zeer grote prikkelbaarheid, die door de geringste aanleiding kan voeren tot heftige woede-uitbarstingen, waarin zinlooze gewelddaden kunnen worden bedreven. Gaan zulke menschen in deze ontstemmings-toestanden tot drinken van alcoholhoudende dranken over, dan ontstaat ook bij hen vaak de later nog te beschrijven pathologische roes.
Onder deze groep worden ook gerekend de amokmakers in Indie, de dipsomanen of periodiek-drankzuchtigen en de poriomanen of periodieke zwervers. In tegenstelling tot echte epileptici zin zulke patiënten tusschen de aanvallen in doorgaans rustige en goedmoedige naturen, bij wie men van geen vermeerderde prikkelbaarheid spreken kan. Ondanks de naam heeft deze afwijking met de echte epilepsie niets te maken.
7. De sexueel-perverse typen
Bij de psychopathie-vormen is het meestal naast andere psychopatische afwijkingen, vooral de geslachtsdrift, die van den norm afwijkt, hetzij in tijdstip van optreden, hetzij in sterkte, hetzij in hoedanigheid. Als ondervormen noemen wij:
- De sexueele vroegrijpheid, die tot ware monstruositeiten van kinderlijke onzedigheid kan leiden en deze jeugdige psychophaatjes kan maken tot een enorm zedelijk gevaar voor andere kinderen.
- De sexueele overprikkelbaarheid en onverzadigbaar met zijn bliksemsnel aanzwellen van den geslachtsdrift, waarvoor dan op ongeremde wijze bevrediging gezocht wordt.
Ten slotte de verschillende vormen van sexueele perversiteit, waarbij de geslachtsdrift in hoofdzaak afwijkt in hoedanigheid van optreden en in de soort van het object, dat tot de bevrediging gebruikt word. Hiertoe behoren:
- Het exhibitionisme of het bevrediging zoeken door het vertoonen der geslachtsorganen.
- De homoseksualiteit of de erotische neiging tot personen van hetzelfde geslacht bij het ontbreken van die neiging tot personen het andere geslacht.
- De peadophilie of het zoeken van geslachtelijke bevrediging bij de kinderen.
- De sodomie of het zoeken van geslachtelijke bevrediging met dieren.
Het fetischisme of het zich bevredigen door aan bepaalde voorwerpen (dames-schoenen, haarvlechten e.d.). - Het sadisme of de neiging tot bevrediging zoek door mishandelen van de geliefde Het masochisme of de neiging tot bevrediging zoeken door zich te laten mishandelen.
Hierbij moet terstond worden opgemerkt dat het bestaan van dergelijke pervers-sexueele neigingen nog niet op zich behoeft te wijzen op psychopathie. Deze afwijkingen kunnen ook bij overigens in geestelijk opzicht volkomen normale personen voorkomen. Slechts het mede aanwezig zijn van andere psychopathische trekken of het dwangmatig overheersende der afwijkende driften wijzen in zulke gevallen op een bestaande psychopathie.
Bron
- Zielszieken, Zenuwzieken en hun verpleging
- HJ Schim van der Loeff en JAJ Barnhoorn, 1936, Hoofdstuk VII – §2
Geef een reactie