De Psychopatische Persoonlijkheid – 1973

De Psychopathische Persoonlijkheid (voorloper van de asociale persoonlijkheidsstoornis)

Iemand met een psychopathische persoonlijkheid is egocentrisch en houdt weinig rekening met de gevoelens van anderen. Hij is niet in staat uit vorige ervaringen lering te trekken. Hij kan niet goed vooruit plannen maken en de consequenties van zijn daden overzien. Hij is impulsief als een klein kind en heeft zijn grillen minder in zijn macht dan anderen.

Hij heeft geen gevoel voor verantwoordelijkheid, geen gevoel voor goed en kwaad, kent geen zelfverwijt. Straffen noch vriendelijke woorden zijn is staat hem te veranderen. Hij is labiel van stemming en heeft de neiging tot uitbarstingen van drift en gewelddadigheid. Jegens anderen is hij veeleisend doch hij geeft weinig terug. Tot diepe gevoelens jegens anderen schijnt hij niet in staat et zijn. Zoals te verwachten, komt de psychopaat soms in conflict met de maatschappij.

In feite bestaat er geen verband tussen de intelligentie en psychopathie, hoewel geestelijke onvolwaardigheid en een psychopathische persoonlijkheid kunnen samengaan. We zouden de psychopathische persoonlijkheid kunnen definiëren als een blijvende stoornis in de persoonlijkheid (al of niet in combinatie met geestelijke onvolwaardigheid) die abnormaal agressief of onverantwoordelijk gedrag tot gevolg heeft en die een medische behandeling vereist.

Enkele vormen van Psychopathie

Zoals gezegd vertonen psychopaten vaak een onaangepast of agressief gedrag. Naar de voornaamste kenmerken van hun persoonlijkheid worden ze vaak in schizoïde, cyclothyme, hysterische en dwangneurotische psychopaten. De onaangepaste psychopaat heeft een gebrek aan doorzettingsvermogen en kan niet goed op eigen benen staan.

Hij blijft nooit lang in eenzelfde werkkring en wordt door routine spoedig verveeld of gedeprimeerd. Ieder ander is de schuld van zijn falen, nooit hijzelf. Vaak gaat er een zekere charme van hem uit en wordt hij met sympathie en tegemoetkomendheid bejegend.

Maar zij die hem proberen te helpen zullen vroeg of laat merken dat ze worden geëxploiteerd. Psychopathische vrouwen gedragen zich dikwijls losbandig en zijn niet in staat een stabiele relatie te vormen. Ze zijn gewoonlijk leugenachtig, soms zonder reden, en leven in een wereld van fantasie. Sommigen trachten hun tekortkomingen te compenseren door drankmisbruik of overmatig gebruik van drugs.

De agressieve psychopaat moet zijn impulsen a.h.w. tot uitdrukking brengen in zijn gedrag: om een kleinigheid kan hij in woede uitbarsten. De woede kan zo hevig zijn dat er een bewustzijnsvertroebeling optreedt en hij alle zelfbeheersing verliest. Op zo’n moment kan hij een gewelddaad of een moord begaan.

Zo’n uitbarsting zuivert de lucht en daarna voelt hij zich een tijd ontspannen en opgewekt, maar vroeg of laat neemt de spanning weer toe. Het kan ook tot een zedendelict komen. Door zijn totaal gebrek aan gemeenschapszin wordt hij in iedere groep als storend element ervaren, waardoor hij dan ook uitgestoten wordt. Als gevolg hiervan staan hij en de maatschappij met elkaar op gespannen voet.

Deze beide typen, de onaangepaste en de agressieve psychopaat, zijn scherp van elkaar te onderscheiden. De onaangepaste psychopaat kan ook driftbuien hebben en de agressieve psychopaat kan zich aan anderen vastklampen om steun.

Beide zijn kinderlijk in hun reacties en men heeft dan ook wel eens de mening uitgesproken dat psychopaten onvolwassen zijn. Een bewijs ter ondersteuning van deze mening vindt men in het feit dat hun elektro-encefalogram vaak een onrijp patroon vertoont en de capillairen van het nagelbed een vorm hebben die men gewoonlijk bij kleine kinderen ziet.

Diagnose

Men dient het psychopathisch gedrag te onderscheiden van de psychopathische persoonlijkheid. Overgevoelige, kwetsbare mensen die goed zijn aangepast aan een prettige omgeving kunnen op teleurstellingen en spanningen reageren met een psychopathisch gedrag. Ook een depressie of de een of andere acute psychose kan een tijdelijk psychopathisch gedrag te zien geven.

Oorzaken

1. Erfelijk: er bestaat een erfelijke aanleg voor een psychopathische persoonlijkheid. Deze aanleg kan zich later manifesteren als er sprake is geweest van bepaalde opvoedingpatronen.
2. Hersenbeschadiging: Bij psychopaten komt dikwijls een hersenbeschadiging in de anamnese voor.
3. Milieufactoren: een ernstig tekort aan moederliefde kan er de oorzaak van zijn dat een kind zich in zichzelf terugtrekt en agressief wordt, maar slechts een klein gedeelte van de kinderen die op deze manier tekortkomen of anderszins onder ongunstige omstandigheden opgroeien, vertonen een psychopathisch gedrag. Daar staat tegenover dat er psychopaten zijn die vanaf de geboorte abnormaal waren, ondanks de goede zorgen van een liefhebbende moeder. Waarschijnlijk treden psychopathische stoornissen dan ook alleen op wanneer erfelijke factoren en/of hersenbeschadiging samengaan met ongunstige milieuomstandigheden op jonge leeftijd.

Prognose

Hoewel vaak wordt beweerd dat psychopathie ongeneeslijk is, komt het voor dat de toestand met het klimmen der jaren verbetert. Een psychopaat kan plotseling ‘volwassen worden’ en zich gaan gedragen als iemand met verantwoordelijkheidsgevoel.

Behandeling

1. De positieve aspecten van de persoonlijkheid worden aangemoedigd, in de hoop daarmee de ‘volwassenwording’ van de patiënten te bevorderen. Dit kan soms het beste worden verwezenlijkt door middel van groepstherapie en een speciale in een speciale ‘therapeutische gemeenschap’ op vrijwillige basis: als er sprake is van recidiverend delinquent gedrag, kan ook een bepaalde behandeling worden opgelegd door middel van een ‘TBS, bv. in de daartoe aangewezen inrichtingen in Groningen, Nijmegen en Utrecht.
2. Als de psychopathie voornamelijk een gevolg is van een hersenbeschadiging, moet soms zelfs een neuro-chirurgische behandeling worden overwogen.
3. Soms is ook een medicamenteuze behandeling van nut. Kalmerende middelen zoals librium en valium, kunnen uitbarstingen voorkomen. Bij seksuele ontsporingen worden wel eens hormoonpreparaten gegeven.

Bron

• Psychologie en Psychiatrie voor Verplegenden, 1973.