Psychosociale Rehabilitatie – Een definitie

Algemeen

Psychosociale rehabilitatie is een begrip met verschillende betekenissen. In het hierna volgende wordt het begrip eerst toegelicht vanuit een algemeen gezichtspunt, daarna volgt een definitie en omschrijvingen die meer toegespitst zijn op hulpverleners.

Rehabilitatie: wat betekent het en voor wie is het bestemd?

Wij gebruiken psychosociale rehabilitatie ( (hierna te noemen ‘rehabilitatie’) specifiek in het kader van ondersteuning bieden aan mensen die te maken hebben met langdurige, vaak blijvende psychiatrische aandoeningen (hierna spreken we van cliënten). Voorbeelden van deze aandoeningen zijn: schizofrenie of manisch-depressieve stoornissen.

Het algemene begrip rehabilitatie betekent letterlijk “eerherstel”. Het onrecht dat mensen met een psychiatrische ziekte is aangedaan betreft het gegeven dat zij door ‘de maatschappij’ niet gezien en behandeld worden als mensen met een ziekte of een beperking, maar als zieken, waarbij vaak ook nog het stigma van een verblijf in een psychiatrisch ziekenhuis een -historische- belasting vormt.

Mensen met een ziekte of met psychosociale beperkingen hebben ook mogelijkheden, talenten en toekomstverwachtingen. Door alleen naar ‘de ziekte’ te kijken wordt een deel van het mens-zijn hen ontnomen. Vanuit de psychosociale rehabilitatie kijken we vooral naar het gezonde deel, naar de talenten en mogelijkheden.

Hierbij valt het op dat cliënten het begrip rehabilitatie soms als onprettig ervaren: “ik heb toch niks verkeerd gedaan? Waarom moet ik dan gerehabiliteerd worden?”. Dit klopt natuurlijk ook: rehabilitatie in de letterlijke betekenis van ‘eerherstel’ moet zich in belangrijke mate richten op de maatschappij: op anderen.

Zolang cliënten nog vooral gezien worden als een ziek persoon i.p.v. een persoon met een ziekte, zullen activiteiten gericht op rehabilitatie nodig zijn. Daarbij is het niet ondenkbaar dat het woord ‘rehabilitatie’ in de loop der jaren verdwijnt en synoniem wordt met “goede zorg”, maar ondenkbaar is dat de ideële betekenis ooit zal verdwijnen.

Rehabilitatie: wat houdt dat in?

Zoals gezegd: rehabilitatie heeft meerdere betekenissen. Hoe wordt er nu zoal over rehabilitatie gesproken? Eerst worden een aantal voorbeelden genoemd.

Rehabilitatie wordt vooral gezien als een bejegening, een ‘goede houding’ naar de cliënten. Hierbij komen begrippen aan de orde als: respect, gelijkwaardigheid, serieus nemen en zelf (weer) keuzes kunnen maken.

Rehabilitatie wordt ook gezien als een methodiek: een stapsgewijze manier van werken die erop gericht is om cliënten te ondersteunen bij het vorm geven van een leven naar eigen opvattingen, of: het ondersteunen van het herstel van cliënten, herstel van eigen waarde, van zinvolle activiteiten en betekenisvolle relaties.

Rehabilitatie wordt ook gezien als een manier waarop e.e.a. georganiseerd wordt. Zo zijn er allerlei rehabilitatie-projecten. Deze projecten kunnen variëren van projecten van hulpverleners (speciale woonvormen of dagbestedingsprojecten of thuiszorg-projecten) tot projecten die door cliënten zelf worden ge-rund: de zgn. ‘consumer-run-projecten’.

Een andere betekenis van rehabilitatie als ‘organisatie-vorm’ is dat de organisatie waarin cliënten hulp ontvangen en hulpverleners werken gericht moet zijn op deze processen. Ook wanneer er geen speciale projecten zijn, moet de organisatie zich a.h.w. voortdurend plooien om de cliënten en de hulpverleners. Omdat elke cliënt anders is, zal de organisatie ook in hoge mate flexibel moeten zijn. In de praktijk komt dit vaak neer op het slechten van de bureaucratie en ‘ eilandjes-cultuur’ binnen vooral grote organisaties.

Het doel van rehabilitatie wordt vaak gezien als: het de cliënt in staat stellen om weer de door hem / haar gewenste normale menselijke rollen te vervullen.

Veel cliënten hebben alleen de rol van ‘patiënt ‘nog. Daarbij valt op dat hulpverleners en cliënten soms gevangen zitten in een rollen-patroon: de hulpverlener als ‘beter-weter’ en de cliënt als ‘patiënt’. Rehabilitatie-processen richten zich op het weer vervullen van rollen als: vriend, lotgenoot, familielid, verenigingslid etc.

Dit houdt in dat de hulpverlening ‘vermaatschappelijkt’ moet worden: meer ‘gewoon’ en minder medisch. Niet alles moet bekeken en georganiseerd worden vanuit ziekte en problemen. Ook dit vraagt dat organisaties fundamentele veranderingen doormaken. Vanuit de Integrale Rehabilitatie Benadering wordt rehabilitatie gezien op alle hierboven beschreven niveau’s.

Rehabilitatie begint eerst en vooral met een basishouding naar en een bejegening van de cliënt als mens met mogelijkheden en beperkingen, met wensen, talenten en toekomstperspectief. Cliënten zelf laten voortdurend weten hoe belangrijk het voor hen is om weer serieus genomen te worden. Dit houdt ook in : weer eigen keuzes te kunnen maken. En: daarbij ook echte steun te ontvangen.

Dit is en blijft de kern van rehabilitatie: de cliënt steunen bij het (weer) leiden van een leven naar eigen mogelijkheden en opvattingen. En soms is het daarbij handig om een goede werkmethodiek te hebben. Zo’n werkmethodiek kan het Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen (S.R.H.) zijn. Deze methodiek is ontwikkeld vanuit het gedachtegoed van de Integrale Rehabilitatie Benadering.

De samenwerking tussen cliënt, belangrijke netwerk-personen en hulpverleners (ook wel omschreven als ‘de triade’) moet natuurlijk ondersteund worden vanuit de organisatie: vandaar dat er ook een vierde partij van belang is, namelijk: bezielende managers. Samengevat: rehabilitatie kan gezien worden op verschillende niveau’s. De kern is en blijft de samenwerking tussen gelijkwaardige partners, zoals aangegeven in het hieronder afgebeelde plaatje:

Definities

Internationaal zijn er twee veel geciteerde definities van rehabilitatie in omloop. Bennett (1978) definieert rehabilitatie als

“het proces waarbij een psychisch gehandicapt persoon geholpen wordt om van zijn resterende vermogens zo goed mogelijk gebruik te maken, zodat hij of zij op een optimaal niveau kan functioneren in een zo normaal mogelijk kader.”

Anthony e.a. (1990) stelt als het doel van psychiatrische rehabilitatie “om het functioneren van personen met psychiatrische handicaps zodanig te verbeteren dat ze succesvol en tot hun tevredenheid kunnen wonen, leren en werken in de milieus van hun keuze met de minste mate van professionele hulp.”

Het verschil tussen beide benaderingen is dat Bennett de resterende vermogens als uitgangspunt neemt. Het onvermogen wordt geaccepteerd en rehabilitatie is erop gericht de mate van gehandicapt zijn zo veel mogelijk te verkleinen. Anthony daarentegen legt meer de nadruk op verbeteren van het functioneren. Zijn accent ligt meer op het verminderen van de beperkingen. Je zou kunnen zeggen dat er bij Anthony meer sprake is van revalidatie.

Dit klinkt ook door in de definitie die Van Weeghel en Zeelen (1990) geven: “Rehabilitatie omvat het proces waarbij door middel van hulpverlening en door middel van beïnvloeding van de omgeving een bijdrage wordt geleverd aan het herstel of de uitbreiding van de handelingscompetentie van de cliënt in zijn woon-, werk- en leefomstandigheden.”

Psychosociale rehabilitatie is een proces waarin activiteiten plaatsvinden die erop gericht zijn om een persoon met psychosociale beperkingen te helpen diens levenskwaliteit en zelfzorgvermogen zo groot mogelijk te laten zijn, teneinde zowel persoonlijk als maatschappelijk tot tevredenheid te kunnen functioneren in woon- werk- en andere milieus van keuze. (Storm Rehab).

Bron

• Samenvatting van diverse artikelen, Red.