Schizoïde Persoonlijkheidsstoornis – Cluster C

Algemeen

Iemand met een schizoïde persoonlijkheidsstoornis vertoont een gedrag van onverschilligheid in sociale relaties en een beperkte variatie in emotionele ervaringen en uitdrukkingswijzen. Hij verlangt niet naar en geniet niet van intieme relaties. Iemand met een schizoïde persoonlijkheidsstoornis is in het algemeen een eenling die niet verlangt naar of geniet van intieme relaties, gevoelens slecht uit en kil en gevoelloos overkomt.

De kenmerken van iemand met deze persoonlijkheidsstoornis lijken op de kenmerken van chronische schizofrenie in de betere perioden. Vaak zien we dat iemand met een schizoïde persoonlijkheidsstoornis later alsnog schizofrenie ontwikkelen. In die gevallen vormt de schizoïde persoonlijkheidsstoornis een prodromale fase van schizofrenie en dient men aan de diagnose “premorbide” toe te voegen.

Cluster A: Schizoïde Persoonlijkheidsstoornis

De diagnose mag echter niet worden gesteld wanneer de schizoïde kenmerken zich uitsluitend voordoen tijdens het beloop van een psychotische stoornis of een pervasieve ontwikkelingsstoornis. Ook dient de diagnosticus alert te zijn op de mogelijkheid dat de geconstateerde apathie het gevolg is van een somatische aandoening.

Opgelet: verwar een ‘schizoïde’ persoonlijkheid niet met de term ‘schizofreen’, die een specifieke psychiatrische toestand aanduidt. Beide termen hebben alleen de Griekse wortel ‘schizo’ gemeen, die ‘gescheiden’ betekent. De schizofreen heeft immers bij momenten de neiging om zich compleet af te scheiden van de werkelijkheid.

Dat is niet het geval voor de schizoïde persoonlijkheid, die er gewoon behoefte aan heeft om zich terug te trekken uit de wereld (zonder evenwel contact te verliezen met de realiteit).

Voor een schizoïde persoonlijkheid is het gedrag van de anderen in het algemeen moeilijk te begrijpen en te ontcijferen. Zo heeft ze het moeilijk om zich in plaats te stellen van de anderen en zich in te leven in hun gevoelens. Met andere woorden: ze heeft weinig of geen empathisch vermogen.

Ze isoleert zich liever en leeft in haar eigen wereld. Ze heeft dan ook weinig intieme vrienden en voelt zich opperbest in haar relatieve en zelfgekozen eenzaamheid, waaraan ze echt nood heeft om haar batterijen op te laden. Het is dan ook zinloos om voortdurend in contact te willen blijven met een schizoïde persoonlijkheid! U kunt dan ook maar beter leren om haar eigen leefwereld te respecteren.

Kenmerken

Volgens de DSM heeft iemand een schizoïde persoonlijkheidsstoornis wanneer deze aan vier of meer van de volgende criteria voldoet.

• Geen behoefte aan hechte relaties, ook niet met familie of gezin.
• Voorkeur voor activiteiten die alleen gedaan moeten worden.
• Geen belangstelling om seksuele ervaringen te delen.
• Geen behoefte aan activiteiten.
• Hooguit familieleden in de eerste graad worden in vertrouwen genomen.
• Lijkt onverschillig voor lof of kritiek van anderen.
• Reageert kil, afstandelijk en emotieloos.

Typen: Er worden 2 typen SPS onderscheiden:

1- Een deel van de mensen heeft geen behoefte aan contact met anderen. Zij hebben een afgevlakt gevoelsleven en een eigenaardige manier van denken en gedrag.

2 – Een ander deel mijdt contact vanwege een traumatisch verleden. Ze hebben vaak een rijk gevoels- en fantasieleven.

De patiënt met een schizoïde persoonlijkheidsstoornis zal zich afzijdig houden, geen contact zoeken en als hij de kans krijgt contact uit de weg gaan of zelfs niet meer komen opdagen. Het zijn ook mensen die in een gesprek heel erg hun eigen gedachten blijven volgen, je proberen te overtuigen en daarbij niet luisteren naar wat jij te zeggen hebt.

Toch kunnen de gedachten die zij ontwikkelen heel interessant zijn en je op ideeën brengen. Dit soort mensen maakt zich bijvoorbeeld ineens heel sterk tegen milieuverontreiniging of bio-industrie. Hoewel zij dan contact uit de weg gaan en een beetje wereldvreemd zijn dragen zij op die manier toch hun steentje bij. Zij hebben vaak weinig ervaring met en belangstelling voor seksuele relaties met andere mensen.

Zij hebben over het geheel weinig dingen waar zij echt plezier aan beleven. Zij hebben geen boezemvrienden of zelfs maar gewone vrienden en veel meer contact dan met eerstegraads familieleden is er vaak niet. Soms zijn zij opmerkelijk ongevoelig voor bewondering of kritiek en komen zij koud of ongeïnteresseerd over.

Mensen met een schizoïde persoonlijkheidsstoornis zoeken werk dat hun eigen interesse heeft en waar zij weinig hoeven te wedijveren met anderen. Op plekken waar anderen het moeilijk zouden uithouden vanwege de eenzaamheid houden zij het wel vol.

Soms steken zij zelfs heel veel energie in bijvoorbeeld sterrenkunde en kunnen zij wel grote genegenheid voor een huisdier aan de dag leggen. Soms houden zij er een strenge moraal op na die in een gewoon contact met mensen niet vol te houden zou zijn. Soms houden zij er zelfs geniale ideeën op na.

Zij zullen niet gemakkelijk gevoelens uiten en al helemaal moeite hebben met boze gevoelens. Wanneer zij zich bedreigd voelen zullen zij niet gauw reageren maar trekken zij zich terug in fantasieën waarin zij zich machtiger en veiliger voelen.

Onderscheid met andere stoornissen

SPS versus PPS en STPS

Een schizoïde persoonlijkheidsstoornis (SPS) wordt nogal eens bij schizotypische mensen gesignaleerd. Onderzoek laat zien dat 38% van de mensen met een schizotypische PS (STPS) ook de diagnose SPS krijgt.[19] Belangrijk verschil is dat mensen met SPS geen bizarre zintuiglijke ervaringen of vreemde denkbeelden hebben zoals mensen met STPS.

Verder hebben mensen met SPS geen sterke gevoelens zoals mensen met PPS. SPS versus schizofrenie SPS wordt vaak in verband gebracht met schizofrenie en stoornissen in het schizofreniespectrum,[19] maar er is geen bewijs voor een erfelijke relatie met schizofrenie.

Wel doet het gedrag van mensen met SPS – zoals het nergens zin in hebben, het onverschillig zijn ten opzichte van sociaal contact – denken aan de (negatieve) symptomen van schizofrenie. Mensen met SPS hebben geen last van (positieve) symptomen van schizofrenie, zoals waandenkbeelden, hallucinaties en psychotische symptomen.

SPS versus ontwijkende persoonlijkheidsstoornis

Een schizoïde persoonlijkheidsstoornis wordt nogal eens bij mensen met een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis vastgesteld. Onderzoek toont aan dat 53% van de mensen met een ontwijkende PS ook de diagnose SPS krijgt. Bij beide stoornissen hebben mensen de neiging om contact met anderen uit de weg te gaan. De achterliggende reden hiervoor verschilt.

Bij een ontwijkende PS hebben mensen wel de wens om met anderen om te gaan, maar een extreme angst voor afwijzing maakt dat ze contact mijden. Mensen met SPS hebben deze angst niet. Zij hebben eenvoudig geen behoefte aan contact.

SPS versus Asperger Syndroom

Het Asperger Syndroom is een aan autisme verwante stoornis. Mensen met dit syndroom hebben ernstige tekortkomingen in de omgang en communicatie met anderen. In de jeugd is SPS moeilijk te onderscheiden van het Asperger Syndroom. Kinderen met het Asperger Syndroom hebben veel schizoïde kenmerken.

Bron

• Handboek psychopathologie, Bohn, Stafleu en van Loghum.
• ePsychiater.
• Stichting Korrelatie.
• Trimbos instituut.